Từ trong buồng tiến về phòng khách, cụ bà mái tóc bạc, nước da trắng lộ rõ gân xanh chấm đồi mồi, hai tay run run bám chặt vào chiếc khung tập đi 4 chân, nở nụ cười: "Chào các cô nhé".
Cụ là Nguyễn Thị Băng Tâm, sinh năm 1921, là người Hà Nội gốc, hiện sống cùng con cháu tại nhà riêng trên đường Nguyễn Du (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội). Đầu năm 2021, cụ Băng Tâm mừng đại thọ 100 tuổi, nhưng gia đình không tổ chức vì cụ nói "quá lãng phí, để tiền đó mà đi làm từ thiện giúp người khó khăn". Cũng nhân dịp này, cụ bỗng nổi tiếng trên mạng xã hội khi những bức ảnh thời thanh xuân của cụ, được con cháu chia sẻ, gây ngỡ ngàng bởi nhan sắc dịu dàng, thanh khiết.
"Tiểu thư xứ Kinh Bắc"
Gia đình cụ Tâm trước kia sống ở khu vực Xuân Phương (nay thuộc quận Nam Từ Liêm), sau đó sang Pháp làm việc. Cụ được sinh ra ở đó. Trước khi về Việt Nam, cô bé Băng Tâm đã thành thạo tiếng Pháp.
Sau khi theo mẹ về Việt Nam năm 4 tuổi, Băng Tâm được bạn của bố mẹ là thương gia buôn bán vải có tiếng Bắc Ninh nhận làm con nuôi. "Gia đình bố mẹ nuôi của tôi kinh doanh vải, ngày ấy có đến 5 - 7 thuyền vải để buôn bán, giao thương, cũng là một trong những gia đình giàu có nhất vùng. Ông bà hiếm muộn nên đón tôi về nuôi nấng, hết mực yêu thương, chiều chuộng", cụ Tâm kể.
Ảnh cụ Băng Tâm chụp cùng mẹ nuôi (trái) và ngày bé khi đi học (bên phải).
Sống với bố mẹ nuôi, Băng Tâm được hưởng cuộc sống của con nhà giàu có nên nổi tiếng là "tiểu thư xứ Kinh Bắc". Mọi việc trong gia đình không bao giờ đến tay vì đã có người giúp việc. Sáng thức dậy cô sẽ ăn bánh ngọt, uống sữa tươi, sau đó đi học, chiều về nghỉ ngơi. Mỗi lần muốn đi đâu cũng đều có xe tay (xe người kéo) đưa đón.
Càng lớn, Băng Tâm càng xinh đẹp với làn da trắng, đôi mắt to tròn, bàn tay mềm mại. Tiểu thư cũng được trau dồi vốn kiến thức sâu rộng cùng khả năng giao tiếp tiếng Pháp thành thạo, lưu loát.
Ông Đặng Trần Quang (66 tuổi, con trai út của cụ Tâm) kể: "Chúng tôi là phận con cháu nên không biết được chuyện ngày xưa, nhưng nghe các bác, các chú (em họ của mẹ) kể lại, ngày ấy mẹ được mệnh danh là "hoa khôi của vùng", nhan sắc không phải dạng vừa. Nhưng thời ấy không được tự do yêu đương như bây giờ, các cụ nghiêm khắc lắm. Con cái đến tuổi là cha mẹ sẽ lựa chọn gia đình môn đăng hậu đối để gả".
Nhìn tấm ảnh cưới đen trắng được chụp cách đây 83 năm, cụ Tâm chỉ vào người phụ nữ trong ảnh: "Đây là tôi, đúng là tôi rồi. Năm ấy tôi mới 17 tuổi. Chồng tôi đứng bên cạnh đấy. Đây là ngày chúng tôi cưới nhau, vào năm Mậu Dần 1938".
Trong tấm ảnh, cụ Tâm mặc chiếc áo dài nhung tối màu, đầu đội mấn, cổ đeo kiềng, chân đi hài, tay cầm hoa đứng cạnh bên chồng. "Đám cưới thời ấy không thể so sánh được với bây giờ nhưng cũng to nhất nhì trong vùng rồi", ông Quang nói.
Vợ chồng cụ Tâm nên duyên do bố mẹ hai bên mai mối. Chồng của cụ là con trai một gia đình giàu có ở Hà Nội; năm 18 - 19 tuổi ông đã lái ôtô đi khắp nơi. Hai gia đình có qua lại, khi thấy các con đã đến tuổi cập kê thì tính chuyện cưới xin.
Chồng cụ Tâm là con cả trong một gia đình có 10 anh chị em, sau khi tốt nghiệp trường Bưởi (Hà Nội) ông tham gia kháng chiến.
Lấy chồng, cụ Tâm về Hà Nội để tiện chăm lo cho gia đình chồng và các con. Hai cụ sinh được 6 người con. Con gái lớn năm nay 82 tuổi, con trai út 66 tuổi; tính đủ con, cháu, chắt, chút, chít là hơn 70 người.
Những năm 1940, khi quân Pháp tấn công, chúng tàn phá mọi thứ, vơ vét của cải, bắn chết bố nuôi của cụ cùng một người họ hàng. "Bọn Tây bắn chết bố tôi đấy, chính chúng nó đấy", nói đến đây cụ Tâm bật khóc vì nhớ thương bố, những ký ức khi xưa như sống dậy.
Khoảng năm 1947, cụ Tâm cùng các con và mẹ ở Bắc Ninh tản cư lên Tuyên Quang, ruộng vườn, nhà cửa cũng không màng, cốt là giữ được mạng sống. Tại đây cụ làm nhân viên thu thuế cho nhà nước, khi rảnh nhận may quần áo cho tù nhân. Vất vả, khổ sở khi vừa phải chăm sóc con, nuôi gia đình cho chồng đi kháng chiến, nhưng cụ không than vãn nửa lời.
"Mình phải làm hậu phương vững chắc thì chồng mới có thể an tâm kháng chiến, đi làm nhiệm vụ được", cụ Tâm nói.
Năm 1954 giải phóng thủ đô, cả gia đình từ Tuyên Quang chuyển về Hà Nội, riêng mẹ nuôi trở về quê nhà ở Bắc Ninh. Theo chế độ, hai vợ chồng cụ được thuê một căn nhà tập thể, sau đó cụ Tâm về công tác tại Bộ Văn hóa. Còn chồng làm tại Ủy ban liên lạc văn hoá đối ngoại.
Năm 1968, cụ ông qua đời do bạo bệnh, một mình cụ Tâm tiếp tục nuôi nấng 6 người con học hành đàng hoàng, sau khi trưởng thành đều làm trong nhà nước.
Lúc bố mất, ông Quang mới 12 tuổi, nhưng trong trí nhớ, bố là người giỏi tiếng Pháp, lại hay tiếp xúc với các nhà lãnh đạo trong và ngoài nước nên tư tưởng rất cởi mở, tân tiến. Còn mẹ, đúng như tên gọi - Băng Tâm, "băng thanh ngọc khiết", trong cách dạy con, bà chưa từng nặng lời quát mắng mà lúc nào cũng dịu dàng, nhẹ nhàng. Bà rèn các con 'phải biết lễ nghĩa, biết trước biết sau và chu toàn trong mọi việc'.
"Mẹ tôi lúc nào cũng dặn các con phải học hành đàng hoàng, tử tế, khi ra đường phải quần áo chỉnh tế, nấu ăn chuẩn chỉ, biết sống vì mình, vì mọi người", ông Quang nói.
Năm 1982 cụ Tâm về hưu, từ đó ở nhà quây quần bên con cháu. Thi thoảng, cụ lại lục tìm những tấm ảnh cũ lúc còn trẻ, ảnh cưới của hai vợ chồng để hồi tưởng.
Hiện tại khi đã ở tuổi 100, cụ Băng Tâm vẫn rất minh mẫn, nhớ hết tên của con, cháu, nhớ địa chỉ nơi sinh ra tại Pháp, cách chào bằng tiếng Pháp, dù hơi lãng tai và chân hơi yếu.
'Mẹ tôi lớn lên trong một gia đình giàu có, nhưng bà cũng có một khoảng thời gian đi tản cư, sống cuộc sống vất vả hằn sâu trong tâm trí, nên lúc nào cũng nhắc phải biết tiết kiệm. Năm mừng thọ 90 tuổi, mẹ không cho làm mà bảo để tiền đó đi từ thiện, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Năm nay khi mẹ tròn 100 tuổi, gia đình cũng không tổ chức vì mẹ không thích", ông Quang nói.
Những năm 1985 - 1986 cụ Tâm có sang Pháp thăm bố mẹ ruột trong 8 tháng. Đến năm 87 tuổi, cụ lại sang Mỹ chơi với người họ hàng trong khoảng một tháng. Còn giờ đây, khi tuổi đã cao, chân cũng yếu, hàng ngày cụ tụng kinh niệm Phật 2-3 tiếng rồi đi dạo quanh nhà, vui vầy với con cháu.
Thúy Quỳnh - Huyền Vũ
