Dịch viêm phổi cấp (tên chính thức: Covid-19) do chủng mới của virus corona bùng phát vào giữa tháng 12/2019 tại thành phố Vũ Hán (tỉnh Hồ Bắc) - nơi sinh sống của khoảng 11 triệu dân. Nhiều căn cứ cho rằng, nguồn khởi phát dịch bệnh xuất phát tại chợ hải sản Hoa Nam - nơi tập trung buôn bán thủy hải sản; chuyên giết mổ trực tiếp các loại động vật hoang dã như rắn, cáo, lửng, dúi, nhím...
Ngày 1/1, khu vực này bị đóng cửa, cấm hoạt động.
Nạn nhân đầu tiên tử vong do virus corona hôm 9/1 là một người đàn ông 61 tuổi, sống tại thành phố Vũ Hán. Người này nhập viện với các triệu chứng: ho, sốt, khó thở. Theo Bloomberg, nạn nhân là khách hàng quen thuộc, thường xuyên mua đồ tại chợ hải sản Hoa Nam, Vũ Hán.
Chưa có xác định cụ thể về "thủ phạm" lây lan bệnh dịch, nhưng các tài liệu nghiên cứu gần đây chỉ ra, dơi, rắn, tê tê có thể là khởi nguồn của bệnh dịch.
Ngày 23/1, Trung Quốc cô lập thành phố Vũ Hán, toàn bộ hệ thống giao thông công cộng đến và đi đều bị cấm.
Ngày 26/1, nhà chức trách đã cách ly người dân thuộc 16 khu vực có nguy cơ nhiễm nCoV cao nhất tại Trung Quốc, bao gồm: Thập Yển, Tương Dương, Tùy Châu, Ân Thi, Nghi Xương, Kim Môn, Kinh Châu, Tiềm Giang, Thiên Môn Sơn, Hiếu Cảm, Tiên Đào, Vũ Hán, Hoàng Cương, Ngạc Châu, Hàm Ninh, Hoàng Thạch.
Hơn một tháng bùng phát dịch bệnh, ngày 30/1, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố tình trạng khẩn cấp của dịch trên toàn cầu, khi số người tử vong tăng lên 170 và 7.813 ca nhiễm.
Tính đến 14/2, 1.384 người tử vong - số người chết vì nCoV trong gần 2 tháng đã vượt đại dịch Sars (2002-2003; 813 người chết); đại dịch MERS (2012 - 2015; 858 người). Tuy nhiên, tỷ lệ tử vong của Covid-19 ở mức 2,3% - thấp hơn nhiều lần so với các đại dịch từng bùng phát.
nCoV được cho lây truyền từ động vật sang người. Dơi được biết là loài mang virus corona (chúng là "thủ phạm" lây truyền trong các đại dịch lớn: SARS, MERS, EBOLA, H1N1). Nghiên cứu mới đây của nhóm các nhà khoa học Trung Quốc phát hiện, trình tự bộ gen của nCoV trùng khớp đến 96% với một loại virus được tìm thấy trong phân của loài dơi móng ngựa, tại một hang động ở tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) cách đây 16 năm.
Với những căn cứ trên, dơi bị khoanh vùng lây nhiễm cùng rắn và tê tê - loài được cho là mắt xích quan trọng trong chuỗi lây nhiễm nCoV từ động vật sang người, do trình tự bộ gen của nCoV tách ra từ tê tê giống 99% với người nhiễm bệnh.
Sau khi lây truyền qua người, thời gian ủ bệnh được xác định từ 2 - 14 ngày, nhưng một nghiên cứu của các nhà khoa học Trung Quốc công bố hôm 9/2 cho thấy, thời gian ủ bệnh của nCoV có thể kéo dài từ 0 - 24 ngày. Thông tin đưa ra khiến dư luận hoang mang, các chuyên gia WHO vẫn chưa xác nhận kết quả trên.
Về phương thức lây truyền, Bộ Y tế Việt Nam cho biết có 3 phương thức chủ yếu: Lây qua việc tiếp xúc với giọt nước bọt từ người ho, hắt hơi, sổ mũi vào đường hô hấp; Lây khi tiếp xúc với người bệnh, bắt tay người bệnh mà không thực hiện biện pháp phòng bệnh, rửa tay với xà phòng; Lây truyền từ bề mặt đã nhiễm bẩn.
Ngoài ba cách thức trên, trong buổi họp báo hôm 8/2, ông Zeng Qun, cục phó Cục dân sự Thượng Hải xác nhận nCoV có thể lây truyền qua aerosol (khí dung - những giọt bụi nước hòa vào không khí ). Theo đó, con người có thể nhiễm nCoV nếu hít phải khí dung chứa virus.
Triệu chứng của dịch Covid-19 (ho, sốt, khó thở, tiêu chảy) khá giống với các dịch SARS, MERS, H1N1.
Người nhiễm nCoV có thời gian ủ bệnh dài, triệu chứng lâm sàng đa dạng và biểu hiện bằng việc gây ho, sốt, hắt hơi, viêm phổi. Song nhiều trường hợp mức độ biểu hiện rất nhẹ dễ bị bỏ sót (nhiều người nhiễm virus corona không hề có biểu hiện mắc bệnh) và chỉ phát hiện được thông qua xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh.
Vũ Hán là nơi bùng nổ dịch bệnh. Ngày 9/1, ghi nhận trường hợp chết đầu tiên tại Vũ Hán. Ngày 17/1, Trung Quốc công bố ca tử vong thứ hai. Ngay sau đó, giới chức Mỹ, Nepal, Pháp, Australia, Malaysia, Singapore, Hàn Quốc, Việt Nam, Đài Loan, Nga, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Anh cũng xác nhận các ca nhiễm đầu tiên.
Đến 18/2. hơn 28 quốc gia và vùng lãnh thổ: Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Singapore, Hong Kong, Hàn Quốc, Đài Loan, Australia, UAE, Thụy Điển, Malaysia, Ma cao, Mỹ, Đức, Pháp, Canada, Italy, Anh, Sri Lanka, Việt Nam, Nga, Ấn Độ, Nepal, Campuchia, Philippines, Tây Ban Nha, Bỉ xác nhận có trường hợp lây nhiễm.
Trung Quốc, Nhật Bản và Mỹ là ba quốc gia có người tử vong lớn. Số ca lây nhiễm và số người chết chưa có dấu hiệu dừng lại.
Biểu đồ 1: Số người nhiễm, tử vong và bình phục
Kể từ ca nhiễm virus corona đầu tiên tại Vũ Hán, Trung Quốc vào ngày 8/12/2019, sau 2 tháng, số trường hợp nhiễm bệnh lên đến hơn 60.000 người, lan ra 31 tỉnh thành Trung Quốc và ít nhất 28 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. Hơn 1.500 người chết. Các chuyên gia y tế chưa tìm ra cách khắc chế virus gây chết người, nhưng tín hiệu tích cực là tỷ lệ tử vong khoảng 2%, thấp hơn nhiều so với SARS.
Biểu đồ 2: Tổng số ca nhiễm theo ngày
Số ca nhiễm Covid-19 tăng lên "đều đặn" từng ngày, hiện đã vượt đại dịch SARS năm 2002 - 2003 (8.437 người) và đại dịch MERS năm 2012 - 2015 (2.494 người), theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Hôm 13/2, tình hình đột ngột xoay chuyển sau khi chính quyền tỉnh Hồ Bắc điều chỉnh cách tính số ca nhiễm bệnh. Số trường hợp nhiễm mới lên đến gần 15.000 người, lớn hơn gấp 10 lần so với một ngày trước đó và là mức tăng lớn nhất trong một ngày kể từ khi dịch bùng phát.
Theo đó, các ca được chẩn đoán lâm sàng nhiễm virus dựa trên bản quét phổi cùng các triệu chứng được đưa vào số liệu ca nhiễm mới. Các trường hợp nhiễm mới này là những người có triệu chứng phù hợp với Covid-19, nhưng không nhất thiết phải có kết quả xét nghiệm dương tính. Chính phủ giải thích họ hiện bổ sung "các trường hợp được chẩn đoán lâm sàng" vào danh sách các ca nhiễm để giúp những bệnh nhân này dễ dàng nhận được điều trị sớm.
Biểu đồ 4: Tổng số ca tử theo ngày
Zhong Nanshan, cố vấn y tế cấp cao của chính phủ Trung Quốc dự đoán dịch bệnh đạt đến đỉnh vào giữa hoặc cuối tháng 2 ở Trung Quốc và có thể sẽ kết thúc vào tháng 4. Thông cáo này dựa theo mô hình dịch tễ học, diễn biến dịch và hành động của chính phủ. Zhong cho biết có sự giảm dần trong các ca nhiễm mới ở tỉnh Quảng Đông nơi ông sống, ở Chiết Giang và các nơi khác. "Đây là một tín hiệu tốt đối với chúng tôi."
Hiện dữ liệu của Trung Quốc cho thấy tỷ lệ hồi phục khá thấp, chưa đến 10% bệnh nhân được xác nhận xuất viện. Zhong nói rằng nguyên nhân là bởi giới chức nước này muốn sàng lọc kỹ lưỡng, không để lọt các trường hợp chưa khỏi hẳn dù sức khỏe của nhiều người đã trở lại bình thường. "Họ không chắc rằng liệu những người xuất viện có bị tái nhiễm hay không... đó là lý do tại sao tỷ lệ chữa khỏi bệnh không cao," Zhong nói.
Biểu đồ 3: Số ca tử vong mới hàng ngày
13/2 cũng là ngày đỉnh điểm của số ca tử vong kể từ khi dịch bùng phát. Chỉ trong một ngày, 254 người chết, cao hơn gấp hai lần hôm trước đó. Tuy nhiên, cũng chỉ sau một ngày, số trường hợp tử vong giảm xuống 18 lần, chỉ với 14 ca mới. Hôm 14/2, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc giải thích rằng đây là sự nhầm lẫn trong thống kê tại tỉnh Hồ Bắc, khi số người thiệt mạng được tính hai lần. Vì vậy, chính quyền Bắc Kinh điều chỉnh lại số ca tử vong.
Michael Ryan, người phụ trách các vấn đề sức khỏe khẩn cấp của WHO cho biết điều chỉnh này không thể hiện sự thay đổi đáng kể trong quỹ đạo của dịch bệnh bùng phát. Trong khi đó, Larry Kudlow, giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Mỹ, cho biết ông thất vọng vì sự thiếu minh bạch đến từ Trung Quốc.
Biểu đồ 5: Số ca nhiễm ở Trung Quốc và ngoài Trung Quốc
Số ca nhiễm nCoV chủ yếu ở Trung Quốc. Trong số hơn 17.000 người bị nhiễm bệnh ở đất nước này, 82% ca bệnh viêm phổi là nhẹ, 15% số ca có mức độ nghiêm trọng và 3% nguy kịch, Tiến sĩ Maria Van Kerkhove, trưởng ban kỹ thuật thuộc chương trình khẩn cấp của WHO, cho biết vào hôm 7/2.
Dịch viêm phổi do virus corona đang lan rộng ở Trung Quốc với tâm dịch là thành phố Vũ Hán, nhưng nó mới chỉ bắt đầu ở phần còn lại của thế giới và có khả năng lây lan nhanh. Dale Fisher, chủ tịch Mạng lưới Cảnh báo và Phản ứng Dịch bệnh toàn cầu thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cho biết dự đoán về thời gian của dịch bệnh có thể đúng nếu virus chỉ ở Trung Quốc. "Tuy nhiên, nó đã lan sang các nước khác và bắt đầu bùng phát," Dale Fisher nói.
Vũ Hán là một nơi khó ngăn chặn dịch. Thành phố này có 11 triệu người, nhiều hơn New York. Trung bình một ngày, 3.500 hành khách di chuyển bằng các chuyến bay trực tiếp từ Vũ Hán đến các thành phố ở các quốc gia khác.
Trung Quốc đã thực hiện những bước đi chưa từng có trong việc áp đặt các hạn chế du lịch đối với hàng chục triệu người sống ở Vũ Hán và các thành phố lân cận. Nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng việc "khóa chặt" tâm dịch có thể quá muộn và hạn chế người dân tiếp cận với thực phẩm và thuốc men. Thị trưởng Vũ Hán thừa nhận rằng 5 triệu người đã rời khỏi thành phố trước khi nơi đây bị phong tỏa, trong dịp nghỉ Tết Nguyên đán.
"Bạn không thể ‘nhốt’ con vi trùng. Một trận dịch sẽ lan rộng," Lawrence O. Gostin, giáo sư luật y tế toàn cầu tại Đại học Georgetown, cố vấn cho WHO nói. "Nó sẽ thoát ra, nó luôn như vậy."
Một loại vaccine có thể ngăn chặn dịch bệnh, nhưng sẽ mất thời gian. Sau khi dịch SARS bùng phát vào năm 2003, các nhà nghiên cứu phải mất khoảng 20 tháng để có được vaccine sẵn sàng cho thử nghiệm trên người. Bây giờ họ hy vọng kết quả của các nghiên cứu trong quá khứ sẽ giúp cắt giảm thời gian tìm ra loại vaccine phòng chống nCoV. Các nhà khoa học tìm thấy trong bộ gen của virus corona mới có các protein quyết định đến bệnh truyền nhiễm.
Tiến sĩ Anthony Fauci, giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Mỹ (NIAID) cho biết: "Nếu chúng tôi không gặp bất kỳ trở ngại bất ngờ nào, chúng tôi sẽ có thể đi đến giai đoạn thử nghiệm 1 trong vòng ba tháng tới". Tiến sĩ Fauci cảnh báo rằng vẫn có thể mất nhiều tháng, thậm chí là nhiều năm, sau các kiểm tra ban đầu để tiến thành thử nghiệm rộng rãi, chứng minh vaccine an toàn và hiệu quả. Trong trường hợp tốt nhất, vaccine có thể được cung cấp cho người dân một năm kể từ bây giờ.
Dựa vào thời gian, phạm vi, số ca lây nhiễm và tử vong của 4 đại dịch SARS, H1N1, MERS, EBOLA so với COVID-19 có thể thấy, số ca lây nhiễm và tử vong của dịch viêm phổi cấp tăng mạnh trong thời gian ngắn.
SARS được coi là nỗi kinh hoàng với người dân trên toàn thế giới. Tâm dịch bùng phát tại Trung Quốc sau đó lây lan ra 29 quốc gia. Các nhà khoa học cho rằng dịch Covid-19 và SARS có điểm tương đồng, tuy nhiên dịch SARS tồn tại trong 1 năm (7/2002 - 11/2003) lây nhiễm 8.437, giết chết 813 người. Trong khi Covid-19 mới bùng phát hơn 2 tháng, lây nhiễm gần 70.000 người, gần 1.600 người tử vong.
So tỷ lệ tử vong của các đại dịch, Covid-19 đang thấp nhất (~2,3%) tuy nhiên số ca lây nhiễm và tử vong vẫn chưa thể kiểm soát.
Thúy Quỳnh - Huyền Vũ
